De revolutie en de Kunstacademie van Havana, Cuba

Na het omverwerping van Batista’s regime met de Cubaanse revolutie in 1959 zocht Fidel Castro naar een materiële uitdrukking van zijn revolutie. Het moest ook een culturele revolutie worden : kunst en onderwijs zou voor iedereen met talent toegankelijk moeten worden. In de euforie van de eerste jaren van de Revolutie kreeg de Cubaanse architect Ricardo Porro in 1961 van Castro en Che Guevara de opdracht voor het ontwerpen van een Nationale Academie voor de Kunsten op de golfbaan van de voormalige elite in Havana. Een voorbeeld voor de wereld moest het worden. Een opleiding waar ook buitenlandse studenten terecht konden. Porro betrok de Italiaanse architecten Roberto Gottardi en Vittorio Garatti in de ontwerpplannen. In een jaar tijd werd een utopisch plan getekend. De revolutie steunend zocht Porro in zijn architectuur naar de ‘gevoelige expressie van een idee’. Er werd vier jaar gewerkt aan vijf gebouwen: een opleiding voor theater, muziek, beeldende kunsten, ballet en moderne dans. De architecten besloten om regionale technieken en locale bouwmaterialen toe te passen zoals rode baksteen en terra-cotta tegels. De constructie werd van staal en beton gemaakt. De techniek die ‘Catalaans gewelf’ heette werd gebruikt om bogen en domes te maken met  dunne, lichte en sterke materialen. Voor het interieur werd mahoniehout toegepast. Integratie met het landschap van de voormalige golfbaan was hun uitgangspunt, een open architectuur die zich verhield tot de natuur. De bouwstijl, met haar sculpturale en organische vormen, vormde een breuk met de modernistische tradities. Het gebouw voor de beeldende kunst bestaat uit een serie ritmische domes waarin Porro de Afro-Cubaanse sensualiteit wilde vangen. Op het binnenplein vangt een sensuele erotische sculptuur in de vorm van een vagina het water op.

De Theaterschool werd opgezet als een gemeenschapsgebouw waarin de theaterzaal centraal staat. De muziekschool van Garatti’ is gebouwd als een meer dan 100 meter lang gebouw in de vorm van een slang, gelegen op een heuvel. De balletschool bestond uit een cluster gebouwen aan de  rand van de diep gelegen Quibu Rivier.

Door de Varkensbaai invasie en de raketcrises en de economische boycot in 1962 kreeg Cuba te kampen met een economische terugval. De kritiek op de bouw van de Kunstacademie groeide. Door de invloed van de Sovjet-Unie en de invoering van goedkope systeembouw kwam er steeds meer kritiek op deze architectuur die als extravagant werd afgeschilderd. Vanaf 1965 kwam de bouw stil te liggen terwijl de vijf gebouwen bijna waren voltooid. Porro verliet Cuba om zich als architect in Parijs te vestigen. Garatti werd in 1974 zelfs veroordeeld voor spionage, kort gevangen gehouden en het land uitgezet. Hij vertrok naar Italië.

 

In 2005, toen wij de Academie in Havana opzochten, waren delen ingestort en slecht onderhouden. De Balletschool heeft ook te lijden gehad van overstromingen van de Quibi River. De gebouwen zien er inmiddels slecht uit. Met name de muziekschool en de theaterschool. De balletschool en de beeldende kunstopleiding worden nog steeds gebruikt, veel gebeurt in de open lucht.

Het  World Monuments Fund en Castro nodigden in 1999 de architecten weer uit om de gebouwen te redden van verpaupering. Er is een restauratie plan ontwikkeld en delen van de Art School worden inmiddels herbouwd of gerenoveerd.

Setouchi International Art Festival 2010 :

Myanoura op Naoshima

Vanuit Uno, op het vasteland van Japan, reizen we met een ferry naar Myanoura op het eiland Naoshima dat beschut ligt tussen een kom en de berghellingen. Naoshima is een van de vele eilanden in de Setouchi Binnenzee. Op deze eilanden  is het Benesse Art House Project gerealiseerd. Parallel met het Setouchi International Art Festival dat in de zomer van 2010 op de eilanden te zien is. Ze vormen onderdeel van een kunst project van de uitgever Benesse Holding en de Naoshima Fukutake Foundation op de eilanden Naoshima, Teshima, Ogijima, Megijima en Inujima in the Seto Inland Sea. Naast het verzamelen van kunst biedt het Benesse Project ruimte aan kunstenaars en architecten om op allerlei eilandlocaties permanent werk te realiseren. Doel is om kunst en architectuur te verbinden met het bijzondere culturele en historische landschap van de Seto Binnen Zee om hiermee de relatie tussen kunst, de streek en haar bevolking te versterken. Het project startte in 1985 met kinderkampen in yurt tenten. Later werden een tweetal musea gebouwd en het Art House Project over meerdere eilanden verspreid.

Inmiddels trekken de architectuur en kunstprojecten vele bezoekers waardoor de eilandbewoners het cultuurtoerisme als economische factor hebben ontdekt.

 

Als wij de eilanden in oktober bezoeken is het festival net geëindigd maar zijn nog vele kunst- en architectuur projecten toegankelijk. Op de kade van Myanoura staat een groot maar iel dak op dunne palen waaronder in glazen paviljoens de plaatselijke VVV, de koffiebar en de ticketloketten zijn gehuisvest. Spiegelwanden reflecteren de omgeving. Doordat de woningen van het dorp tegen een helling liggen voegt het lage bouwsel zich ongemerkt in haar omgeving. Het is ontworpen door de architecte Sejima van Sanaa.

We lopen in het strijklicht van de avond een rondje langs de kades met vissersboten, werkplaatsen en opslagterreinen. De zee is helder met veel vis en kleurig plantenleven. Een rustig dorp waarin verschillende  functies zoals overal in Japan ook weer naadloos in elkaar over gaan. Zoals het kerkhof aan de haven, dat door de doorgaande weg en de vissersloodsen in tweeën gesplitst wordt. Ook hier zien we de toepassing van gebrande houten planken in de architectuur, een techniek die conserveert en beschermt, de shou-sugi-ban genaamd.

Een grote pumpkin staat op de haven. Dit beeld van de japanse kunstenaar Yayoi Kusama blijkt een van de boegbeelden en fotopoints van het eiland te zijn. Grappige aluminium stoeltjes staan in het gras.

.

Chichu Museum

In 1992 werd het Chichu Museum voor Moderne Kunst gebouwd door Tadao Ando

op de steile heuvels aan de zuidkust van Naoshima. Het ligt grotendeels onder de grond en is begroeid zodat het opgaat in het landschap. Het is een prachtig ingetogen betonnen gebouw met lange looplijnen en besloten ruimten die op sommige plekken via kokers naar de hemel openen. Louis Barragan in Mexico deed op het dak van zijn huis hetzelfde. Licht en schaduw vallen in strakke vlakken in de ruimte. Stalen trapleuningen, deuren en kozijnen tekenen zich tegen de betonnen wanden af als lijnen en vlakjes. Een van deze binnenruimten is met hoog ruw gras begroeid. Je wordt via de lange looplijnen, begrensd door wanden die vaak in een hoek staan, naar de eerste museumzaal geleid. Hierin hangt de serie van vijf ‘waterlelies’ van Monet. Ze hebben geen lijsten .Via indirect daglicht is het effect van kleur en licht heel echt. De ruimte is met speciale witte marmeren mozaïektegels ingericht en heeft afgeronde hoeken waardoor je een bijzondere ruimtelijke ervaring krijgt.

 

De samenwerking tussen Tadao Ando en James Turrel is evident. Ando heeft speciaal voor en met de kunstenaars gebouwd. Turrell heeft een van zijn vele skyscapes gebouwd, de ‘open sky’, een vierkante ruimte met banken waarin een vierkant gat in het plafond zicht geeft op de lucht. Ook hier ervaar je nadrukkelijk de beweging en het licht van de hemel.

Er is ook een vroeg werk te zien: ‘ Afrum , Pale Blue’ uit 1968. Het is een lichtprojectie van een rechthoek die, als je in een andere positie staat, in een zwevende ruimtelijke kubus verandert.

Het werk ‘Open Field’ uit 2000 is via een donkere ruimte te ervaren. Bij het binnenkomen van de ruimte zie je een rechthoek op de muur van paarsblauw licht. Via een trap kun je er naartoe lopen. Vervolgens blijkt dit vlak een ruimte te zijn waar je instapt  via een schuin oplopende vloer. Als je je vervolgens omdraait is de ruimte waar je vandaan kwam een vlak van een intensere kleur. Dit wordt veroorzaakt door een gele lichtlijn. Licht en kleur beïnvloeden de ruimte ervaring.

 

Walter de Maria heeft in een kathedraalachtige ruimte met een trap, zijn installatie ‘time, timeless, no time’ in nauwe samenwerking met Tadao Ando gemaakt. Halverwege de ruimte staat een zwarte granieten bol met een doorsnede van 2.20 meter.. De randen naast een zwevend plafond laten licht in deze hoge ruimte vallen. Aan de muur hangen consoles met 16 lange rechthoekige, driehoekige en 5-hoekige goudgeschilderde kolommen. Op de grond staan er 11. Ze zijn gebaseerd op mathematische reeksen en worden de 3-4-5 series genoemd. Elk object is anders.

 

In het restaurant kom je door het enorme raam weer voor het eerst in aanraking met het weidse omringende landschap. Je kijkt uit over de zee, buiten op het terras met super uitzicht hebben we een Japanse lunch.

 

Benesse Oval Museum

De Benesse Holding bouwde ook het Oval Museum waarin een collectie, waaronder veel hedendaagse westerse kunst werd ondergebracht. Richard long, heeft een aantal werken, de  houten ‘moon‘, de stenen ‘moon’, schilderingen met klei uit de haven, cirkel en punt. Er hangt o.a. werk van Andy Warhol, Tom Wesselman, Kounellis, Cy Twombly, Jackson Pollock, Cesar, Yves Klein. Een ronde zaal is gewijd aan het neonwerk van Bruce Nauman : ‘100 live and die ‘.

Van de japanner Tadashi Kawamata hangen grote maquettes aan de muur. Later zien we dat hij in het Segouchi Art Festival ook een werk heeft gemaakt in de haven van Honmura. Recent is het Lee Ufan Museum geopend.

 

Setouchi International Art Festival 2010

Aan de oostkant van Naoshima ligt het vissersdorp Honmura. In dit dorp zijn op verschillende plekken kunstprojecten gerealiseerd voor het Art Festival.

De japanse kunstenaar Shinro Ohtake bouwde in Naoshima opvallende huizen van afval. In Naoshima heeft het de functie van een badhuis. In Honmura heeft dezelfde kunstenaar een gebouw neergezet waarin hij installaties maakte.

 

Hiroshi Sugimoto installeerde zijn werk in een bestaande tempel die op een heuvel aan zee ligt. Een trap met glazen treden verbindt de tempel met een grintvlak. Verrassend genoeg blijkt de trap ook onder de grond door te lopen. Aan de zijkant van de heuvel is een ingang naar een grot. Met een zaklantaarn loop je eerst door een tunnel om na een bocht de glazen trap te ontwaren ! Prachtige ervaring, als je weer naar buiten loopt is er uitzicht op zee vanuit de tunnel.

In Honmura ook weer een samenwerking tussen James Turrell  en Tadao Ando : via een lang sober zwart houten gebouw is de toegang naar een pikdonkere ruimte. Je wordt door een gids naar een bank geleid. Na 10 minuten worden heel langzaam een rechthoek en bol zichtbaar.

 

Het eiland Inujima

Inujima was voorheen een eiland met een grote kopermijn. Door de vervuiling werd hij gesloten en trokken vele mensen weg. Door deze krimp zijn er nu nog maar 200 vooral oudere bewoners over. Het Art House Project heeft ook hier gemeend met de bouw van culturele voorzieningen en kunstwerken mensen naar dit eiland te trekken. Deze zomer heeft men massaal dit project bezocht. Aan de haven ligt het informatiecentrum Seirensho met cafe dat de weg wijst naar de kunstprojecten en het museum dat in de oude kopermijn is gebouwd door Soichiro Fukutake.

Een tentoonstelling laat andere projecten van hem zien waarin hij met wind, zon en duurzame energie bouwt. In de kopermijn zelf worden kleine groepjes door gidsen door donkere schachten geleid die in de haakse hoeken periscopen en spiegels bevatten waarin de hemel, de zon, de wolken zichtbaar zijn.

Het dorp is van een adembenemende schoonheid. Wij zijn blij dat het Festival is afgelopen en nu rustig en alleen over dit eiland kunnen wandelen. Op een zeer confronterende manier heeft Sejima ook hier moderne architectuur en kunst naast de oude architectuur geplaatst. Het contrast benadrukt beider schoonheid. Haar samenwerking met de kunstenaar Yuko Hasegawa die een neonzon laat spiegelen in een waterbassin levert een bijzonder paviljoen op.

De kunstenaar Nakanotani Gazebo heeft een ronde stalen koepel gebouwd. Daaronder kun je zitten. Aan de overkant is een oude vrouw haar groentetuin aan het wieden. Deze werelden vloeien mooi in elkaar over..

 

Eiland Megijima

Als we vanuit Takamatsu met de ferry aankomen op Megijima valt direct de bronzen piano op met mast en klapperende zeilen tegen de ra’s.  Het is een van de Art House kunstwerken van Funjo Hagetaka. Het is een wereld van verschil tussen de drukke stad Takamatsu dat op 20 minuten afstand ligt en dit verlaten eiland. Er zijn ook hier nog zo’n 200 bewoners, de basisschool is leeg en vervallen. Tijdens het Art Festival is het de basis voor diverse japanse en internationale galeries ( o.a.Thaddeus Ropac Parijs, Baudach Berlijn, James Cohan NY). Leandro Erlich maakte een installatie op een binnenplein van een historisch houten wooncomplex : ‘the presence of absence’ een grindtuin met voetstappen is een verwijzing naar de japanse zentuin.

De kade is opgehoogd met stenen muren en zandzakken (stijgende zeespiegel en recente typhoon).Kleine doorgangen geven zicht op de prachtige oude vervallen houten architectuur. We ontdekken een kleinschalig dorp met groentetuintjes, werkplaatsen en huizen. Veel staan er leeg. Levert het Art House Project een nieuwe injectie ? Of is het slechts tijdelijk seizoenswerk ? Er zijn nauwelijks verblijfsplekken, hotelletjes, voorzieningen, wel mooie stranden, het lijkt toch een eendags eiland….

 

Het eiland Ogijima

Het dorp Ogijima ligt tegen een steile heuvel. Op de kade worden bejaarde bewoners met een kar opgehaald en naar hun huizen op de heuvel gereden. Daar verbouwen ze tuintjes met pepers en groenten. De smalle steile weggetjes zijn goed begaanbaar. Op het haventerrein heeft de kunstenaar Jaume Plensa het paviljoen ‘Ogijima’s soul’ gebouwd. Het heeft een gebogen dak met opengewerkte vormen en letters. De zon speelt met haar schaduw door dit ‘kanten’ dak. Een extreme ingreep in de oude context. Kunstenaars James Darling en Lesley Forwood bouwden met honderden boomstronken een vorm op de trappen naar de tempel. Rikuji Makabeby beschilderde sommige houten huizen in felle kleuren. Beiden kunstprojecten zijn mooie integrale onderdelen van het dorp geworden.

 

Takamatsu

Takamatsu is de uitvalshaven naar de vele eilanden. Op de kade de gekleurde ‘liminal air core  shinji ohmaki. Naast de vele ferryboten is er een grote industriehaven. Een van de kantoren is door de japanse kunstenaar Noboru Tsubaki omgetoverd tot de ‘Prosthetic Restoration of our memory’. Het stadscentrum is in de 2^e W.O. platgebombardeerd en nu op moderne wijze herbouwd. Vanuit het kopstation rijden we met de trein over de grote brug terug naar Okoyama en Tokyo.

Aan de highway van Sebastopol naar San Francisco staat een draaiend huis.

Het huis is ontworpen en gebouwd door Samuel Harkleroad begin zestiger jaren in het dorp Novota. Hij werkte bij de marine,  was handig  en onderzoekend. Op een draai-inrichting van boordgeschut heeft hij het huis gemonteerd. Samuel wilde vanuit zijn woning de zon kunnen volgen en het landschap verschillend beleven. Hij zorgde dat zijn huis dus in elke richting kon draaien. Van binnenuit is de woonverdieping bereikbaar met een binnentrap die in de constructie meeloopt. Toen hij zijn project klaar had bleek de State, ondanks eerdere ontkenningen, toch een highway door zijn project gepland te hebben. Gedesillusioneerd heeft hij alles verkocht. Maar de nieuwe eigenaar deed er niks mee en enkele jaren later heeft hij zijn draaiend huis weer teruggekocht, gedemonteerd en op de heuvel verderop neergezet.

Naast het draaiende huis heeft Samuel ook nog een woning met een dak met een membraam structuur. De daklijn volgt natuurlijk ook exact de zonneboog op de langste dag. Naast dit huis staat zijn werkplaats. De machines worden mechanisch aangedreven door  een verticale as met daarop windmolenbladen die gemaakt zijn van doorgeslepen oliedrums. 

Arcosanti is  het urban experiment van Paolo Soleri ten noorden van Phoenix Arizona. Soleri werd in de jaren 70 bekend vanwege zijn alternatieve modellen voor de uitdijende Amerikaanse steden met hun laagbouw en motorway’s. Het lijkt weer actueel. Op de site vind je zijn ontwerpen van the linear city daarover. In de bergen heeft hij begin jaren 70 een eerste experiment Arcosanti gebouwd.

Dit experiment is vooral bekend vanwege de geplande kassenstruktuur (green houses) die de gebouwen verwarmen, koelen en geschikt zijn voor kas teelt van groenten. Soleri noemt zijn experiment arcology; architectuur en ecologie als een integraal proces voor nieuwe stedelijke gebieden.

 

Citaat uit het logbook studiereis december 2009 :

Van Flagstaff  naar Phoenix over highway 17 is éénlange afdaling. Voordat de sprawl van Phoenix begint staat langs de highway het bord ‘Arcosanti’. Eenmaal de afslag genomen rij je drie mijl over een dirty washboard road naar een enigszins verborgen groep gebouwen die aan een canyon liggen langs een rivier.

De gebouwen zijn zuidwest georiënteerd op de canyon  en staan daarom met hun rug naar de entree. De ontvangstruimte is drie hoog en staat met de begane grond halverwege de canyon. De ruige betonnen prefab elementen spreken de taal van de modernisten. We proeven Le Corbusier. Op de tweede laag van de ontvangstruimte begint het terras met woningen die over de canyon uitkijken. Daarachter liggen de gewelfde open ruimten waaraan ateliers liggen. Verderop woonappartementen, een amphitheater, studentenwoningen en tenslotte de ruimten waar Soleri kantoor hield en woonde. Dit geheel is begin jaren 70 door vrijwilligers gebouwd en mede gefinancierd met de bronzen en keramische bellen die Soleri nog steeds laat produceren, en zijn lezingen, workshops en  giften. In 2003 is de start gemaakt met de plannen voor uitvoering van de greenhouses. Sinds die tijd zijn er weinig vorderingen gemaakt en ligt het experiment bijna stil. Gebrek aan erkenning en dus gebrek aan geld.

Het modernistische entree gebouw wordt opgevolgd door organische architectuur, betonnen daken die voor deel in het werk gestort zijn op zand waarop pigmenten zijn aangebracht die in de beton worden opgenomen. We herkennen veel van deze laatste architectuur als tijdsbeeld van experiment en onderzoek uit de 70er jaren.

 

de gemeenschap

We verblijven een aantal dagen in de gastenverblijven en hebben met de diehards gesproken die er al lang wonen zoals bijvoorbeeld ‘dr. Sparks’ die de bronsgieterij bestiert.

Soleri zelf is nog steeds sterk betrokken bij het project. We ontmoetten hem, 89 jaar oud, in zijn maandelijkse lezing op Arcosanti. Zo ook Roger en Mary die ook meer dan 30 jaar actief zijn in de ontwikkeling van Arcosanti. Zij wonen in het complex van Soleri in Cosanti. Er zijn iedere zomer veel vrijwilligers die de workshops volgen en in de gemeenschap meewerken. Het valt ons op dat er ook nu in de winter veel twintigers en dertigers op Arcosanti werken. De workshops kun je voor en periode van vijf weken volgen. Het programma is sterk gericht op de theorie van de ‘linear city’ en de praktische uitvoering van Arcosanti.

 

de omgeving Arcosanti

De omgeving is voor Soleri van groot belang. Net als Wright zijn de oriëntatie, het landschap, de bezonning bepalend voor het ontwerp. Stempels komen niet voor in deze ontwerpopvatting !

De rivier loopt door de canyon met prachtige meanders langs de steeds wisselende kleuren van de omliggende bergen. Een uitsnede in het hoogland met haar droge prairie en cactussen. Aan de horizon omsluiten de bergen met besneeuwde toppen dit hoogland weer.

Soleri komt uit Turijn....... Driemaal per jaar gaat hij terug om zijn familie te bezoeken. In de lezing vertelde hij ook over zijn ervaring als jongen om de bergen rond Turijn te beklimmen.  

 

 

 

experiment ?

In het  verslag schrijft onderzoeker Maarten Struijs van de Rotterdamse Hogeschool, dat Soleri zich vergist omdat hij als europees architect denkt dat hij een utopie kan vestigen. De tijd van de simpele polemiek over opvattingen is echt iets van de jaren 70 bedenken we. 

Roger, architect en vanaf 1973 bij de projecten betrokken benoemt als belangrijkste doel van Arcosanti het zoeken naar oplossingen voor stedelijke groei. De greenhouses zijn volgens hem de moeite waard om verder te ontwikkelen. Hij is inmiddels gepromoveerd op modellen van greenhouses op verschillende breedtegraden en de relatie tussen housing, agriculture and sustainability. Maar het is lastig om aansluiting te vinden bij new technology en funds. Hij is bezig om een doorstart van het concept greenhouses in Arcosani te organiseren.

 

De schaal van de utopie

Soleri heeft als eerste ontwerp het dome huis (zelf) gebouwd in 1948 nadat hij als architect vertrok bij Frank Lloyd Wright. Vervolgens bouwde hij Cosanti (inmiddels opgeslokt door de  dure buitenwijk Scottsdale) en daarna het experiment Arcosanti,  40 mijl ten noorden van Phoenix. Het concept voor de ‘linear city’ heeft hem verder in beslag genomen en daar schrijft hij nog steeds over zonder dat anderen daar veel waarde aan toekennen (en dat zijn ex-collega’s van het buro van Frank Lloyd Wright zoals Venturi en Schindler)

We hebben meerdere mensen gevraagd naar de schaal die Soleri voor staat. De linear city gaat over honderd duizenden inwoners. Hoe gaat dat sociaal uitpakken in een stedelijk overkapt concept ? Op veel kleinere schaal zijn soortgelijke projecten mislukt (Corbusier) . Bewoners die we gesproken hebben in Arcosanti antwoorden op deze vraag van ons unaniem dat het belangrijkste voor de schaal de geleidelijkheid is. De gemeenschap moet in eigen tempo groeien, dat kan niet opgelegd worden. Het kan een proces van vele jaren worden. Geen antwoord dus...

 

Dome house van Soleri

Mary, de projectleidster van het urban laboratory, organiseert voor ons een bezoek aan het dome house. Het is het eerste bouwwerk van Soleri toen deze voor zichzelf begon na een korte tijd gewerkt te hebben bij Frank Loyd Wright.  Het dome house ligt ca. 40 mijl noord van Cosanti verscholen in de heuvels en bereikbaar via onverharde wegen door een beekdal. De afgelopen jaren is de sprawl echter ook tot in dit dal ‘doorgedraind’.....

Het huis ligt ingegraven op de top van een heuvel en is geïnspireerd op een kiva, een ondergrondse kamer van de Pueblo indianen. Het is gebouwd op een gebied van circa drie hectare desert. Dat kon je toen als student buiten Phoenix nog kopen. De dome is van aluminium met plexiglas ramen. Oorspronkelijk twee koepels die over elkaar heen schoven waardoor je de warmte in de dome kon regelen. (Het geheel is nu in slechte staat, de ramen kunnen niet meer open !) De onderbouw is gemaakt van natuurstenen in specie. Daar herken je Wright in die bij Taliesin niet genoeg geld had voor gewapend beton en daarom met natuursteen uit de bergen ging metselen. ( ook dat project is gerealiseerd met betrokken studiegenoten die in de bergen de stenen gingen sjouwen!) Het domehouse heeft twee verdiepingen die in elkaar overlopen. Op de begane grond zit de lage entree, een compacte douche/toilet met een lemen wand in prachtige kleuren, een plek om te slapen, een open haard en dan de wonderschone keuken met een rank blad van gietbeton waarin de kookplaten en de wasbakken zijn ingestort. Via een rondlopende trap kom je op de verdieping met een bank rondom en zit je in de dome. Onder de traptreden zit beton met daarin gleuven voor de afvoer van water dat van een waterkom op de verdieping naar de begane grond loopt. De betonnen vloeren zijn minitieus bewerkt met motieven die in alle ruimtes doorlopen. De pigmenten zijn door Soleri in de verse beton met een lepel aangebracht wat een Job’s geduld moet vragen ! Hij heeft het gebouwd voor zijn schoonmoeder. Daarna heeft zijn nicht er gewoond die het ook onderverhuurde aan Hell’s Angels die de tent flink hebben uitgewoond. Nu woont Abel er. Een man  met een indiaans uiterlijk die er als een asceet woont met weinig persoonlijke bezittingen. Hij is architect, werkt in Cosanti en vertelt ons dat hij geporteerd is van de enige Hollander die hij kent, Spinoza. Wat een kadootje toch deze bijzondere mensen.....

 

Cosanti

We overnachten op het parkeerterrein van Cosanti naast huize Soleri. Cosanti is een terrein van ca 6 ha en ligt inmiddels helemaal ingesloten in de peper dure wijk Scottsdale van Phoenix. Tot onze verbazing is Cosanti van een heel andere orde dan Arcosanti. Het project is eigenlijk een grote werkplaats met de vervallen houten woning van Soleri aan de rand en enkele woningen achter de werkplaatsen. De werkplaatsen vormen het hart van Cosanti en worden voornamelijk gebruikt voor de productie van de bronzen en keramische bellen. De grote maquette van Arcosanti vinden we in een werkplaats. Maar sommige gebouwen hier zijn veel organischer dan de prefab bouw van Arcosanti. We vinden de details uit het domehouse terug in de werkbladen. Ook de tentdoeken zoals Wright deze gebruikte in Taliesin. Details van de koelkast in de nis. Maar ook experimenten met stabiliteit. (Gaudi ? )

We praten met Roger na over de toekomst van de projecten.

Waarom ontbreekt de aansluiting met andere architectuurstromingen. Hoe moet je de projekten plaatsen; vernacular, u&o, organic, modernistisch ?  

Hoe kun je een financiële basis vinden om verder te ontwikkelen. (Shell en Wageningen hebben al geparticipeerd).

Hoe hou je het gefrut met de bellen en zonnepanelen buiten de deur ?

De echte waarde van het concept zit hem volgens ons  in de greenhouses en het concept voor sustainability. We houden contact met Roger en het zou leuk zijn als we terug kunnen komen in dit project....

Citaat weblog 2008 :

Las Vegas bezoeken we aan de hand van “learning from Las Vegas”, de studie van Venturi en Denise Scott Brown over “the strip” uit 1972. Nu met de vernieuwde versie van Scott Brown uit 1977. De tegenstelling tussen de modernisten en de “validity of the commercial vernacular” wordt volgens Venturi en Scott Brown  duidelijk met het citaat : ‘you did not paint on buildings of Mies van der Rohe’. In een fotoserie vergelijken zij de symbolen op middeleeuwse kerken en kathedralen met de neon reclames van nu en trekken de conclusie dat er niks nieuws onder de zon is. Ook toen was er propaganda met symbolen.

Zij gaan in op de onmogelijkheid om betekenissen zoals de super neon reclames te verbeelden: “architecture becomes symbol in space rather than form in space”.

De prachtige schema’s “scale-speed-symbol” met als eindpunt dat het gebouw zelf een symbool wordt met de duck building als voorbeeld in God’s Own Junkyard.

In deel 2 van de studie worden twee gebouwen vergeleken om tot een lijst te komen met kenmerken voor u&o (ugly and ordinary) en the superstructure.

Moon vindt een interview uit 2000 tussen Rem Koolhaas en de schrijvers waarin zij ingaan op de situatie nu.  Koolhaas confronteert beide schrijvers onder meer met het feit dat zij na hun studie over Las Vegas eigenlijk als architecten genegeerd zijn omdat zij te academisch zouden zijn en hun standpunten op basis van hun studie te radicaal. 

 

Rond Las Vegas

Opgewonden rijden we aan het eind van de middag in de spits vanuit de Valley Desert de stad binnen. De stad bestaat allereerst uit ‘sprawl’, uitbreidingswijken die in grote vlekken achter muren uit de grond worden gestampt. Na 15 kilometer rijden we de ring op die parallel loopt aan de strip. Piramides, de Eiffeltoren, het Romeinse Forum, New York City, paleizen trekken aan ons voorbij.

 

De ‘ strip’

De strip is inmiddels Walt Disney geworden: de gebouwen zijn volkomen “verduckt”.

Je loopt van het ene thematische ‘event’ naar het andere. De illusie om tijdelijk in een andere wereld te kunnen vertoeven wordt rijk beloond !

De ontwerpuitgangspunten voor de gokzalen zoals beschreven in de studie zijn nog steeds geldig; “the gambling room is always very dark; the patio always very bright. But both are enclosed: The former has no windows, and the latter is open only to the sky”.Tot onze verbazing kun je in de casino’s eindeloos foto’s maken. De gokmachines, de lichten en vooral het hypnotisch elektronische geluid wat overal hetzelfde is, maken de gokkers immuun voor wat er om hen heen gebeurt. 

De publieke – en de private ruimte in Las Vegas kent geen duidelijke scheiding. Alles is erop gericht om je bij de gokmachines te krijgen. De stoep is soms gokgebied met fruitautomaten en danseressen. En het binnengebied is soms stoep met winkels en passages die je altijd weer naar de gokzalen leiden. Dit patroon herhaalt zich op veel plaatsen aan de strip ook vertikaal in drie tot vier lagen.

Het verkeer op de strip sukkelt in een slakkengangetje tussen de stoplichten. Op de strip is er de “Deuce”; dubbeldekkers vol toeristen en de reclamewagens met daarop de meiden van de clubs die worden aangeprijst. Op de trottoirs staan ‘native americans’ reclamekaarten uit te delen van stripgirls.

Er zouden twee musea zijn, een in de Belaggio en een in de Venetia. In Belaggio lopen we kilometers door gokzalen en de chique boutiques van Chanel, Gucci en andere merken voordat je een kleine museumzaal vindt met een mooie kleine collectie Amerikaanse kunst. Cirque du Soleil sponsort deze tentoonstelling. Zij staan hier met 4 verschillende shows en zijn voor een groot deel uitverkocht tot januari. Een commercieel succes. Maar kunst is op de strip ‘not done’. We waren op zoek naar het Guggenheim  ontworpen door Rem Koolhaas in the Venetian. We hoorden van zijn brute ingreep in het paradepaardje van de strip. Na veel vragen blijken we voor zijn corten gevel te staan ! Het Guggenheim op de strip is definitief gesloten. De mevrouw in de juwelenwinkel er tegenover voegt eraan toe dat de mensen op de strip niet voor  kunst komen, ze heeft gelijk....

 

Nieuwbouw op de strip

De neon reclames worden steeds vaker vervangen door screens van onwaarschijnlijke afmetingen. De investeringen op de strip hebben inmiddels ook ongekende vormen aangenomen. In aanbouw is een complex met 2700 goktoestellen, zalen, hotels, winkels en natuurlijk parkeergarages voor 2,8 miljard dollar. Achter de strip loop de monorail. Aan het eind van de strip ligt het vliegveld. Om de paar minuten gaat er een vliegtuig laag over. Mensen worden ingevlogen en staan in rijen te wachten voor de incheckbalie van hun hotel.

 

Fremont Street

We zijn getuige van het afbreken van een van de grote neon reclames door de vermaarde Young Electric Sign Compagnie. Op de gevels van de oude casinostraat Fremont Street zijn de oorspronkelijke signs te zien zoals ‘Vegas Vicky’ en ‘Vegas Vic’. Aluminium bakken, neonlijnen en duizenden lampjes. Het is smullen, ze zijn prachtig gemaakt !

 

Las Vegas en onze vragen

Terug op ons rv parkeerterrein achter gokpaleis Circus Circus aan de strip blijken Barbara en Alan uit New York ook aangekomen om Las Vegas te bekijken. We hebben het over vragen waar we het antwoord schuldig op blijven :

Waarom is Las Vegas ooit zo als vrijetijdsstad ontwikkeld in dit conservatieve deel van Amerika. Waarom wil iedere preutse amerikaan een keer op de strip zijn geweest?

De strip is de strip niet meer en toch komen er miljoenen bezoekers per jaar.

Op de strip bestaat een beauty committee, dat lijkt ons wel heel onamerikaans ?

De auto is niet langer dominant op de strip. Het is nu een voetgangersgebied.

Hoe bestaat het dat Amerikanen dat pikken.

Waarom groeien dessert steden als Las Vegas en Phoenix zo hard. In 40 jaar van klein stadje naar 1,5 miljoen inwoners nu ?

Hoe kun je op termijn over voldoende water blijven beschikken in deze uitdijende steden? Nu wordt kunstmatig geïrrigeerd met Colorado water achter de Hooverdam.

In LA komen ze water tekort….

Waarom trouwen er ieder jaar 150.000 stellen. ( met huwelijksmaal in de BurgerKing)

 

De stelling die Venturi ons voorhoudt: de wereld zit niet te wachten op Utopia of hoe het zou moeten zijn, maar wil het hier en nu. En dat is een bescheidener rol voor architecten dan de modernisten wilden accepteren.... dat werd geschreven in 1972.....

In de jaren zestig vormde Turrel onderdeel van deCalifornische Light and Space Movement in Los Angelos, waar hij lichtinstallaties maakte.

Dertig jaar geleden kocht Turrell de vulkaan Roden Crater in de woestijn van Arizona en bouwde gedurende die periode aan een gigantische ‘skyscape’ zoals hij zijn kunstprojecten over de hele wereld noemt. De kern van zijn werk gaat over ruimte, licht, kleur en de visuele ervaring. In zijn skyscapes kan de bezoeker in een besloten ruimte naar de hemel kijken en de werking van ruimte en licht ervaren. Licht wordt in zijn werken zichtbare materie.

Turrell, piloot, cartograaf en geïnspireerd door sterrenkundigen als Minnaert, bouwt in het centrum van de Roden Crater een astronomisch observatorium dat te bereiken is via twee tunnels. Liggend kan de beschouwer de verandering van licht, kleur en ruimte  door zon, maan en sterren ervaren.

 

Citaat weblog studiereis december 2008 :

Vooronderzoek, telefoontjes met Jan Wijle van HCBK Stroom (die met Lily van Ginneken een skyscape in Kijkduin met Turrell realiseerde) en gesprekken met anderen gaven al aan dat het moeilijk zou zijn om de vulkaan te bezoeken. In Flagstaff Arizona proberen we contact te krijgen met de Sky Foundation het hoofdkwartier van het kunstproject Roden Crater. Het kantoor was gesloten, omwonenden kenden het project niet. Een gids die we uiteindelijk ontmoetten vertelde dat je er niet alleen naar toe zou kunnen gaan en het weer daarvoor te slecht was. We kenden de ligging en de coördinaten maar de aanhoudende sneeuw en wind ontmoedigden ons bij het idee dat je in de verlaten dessert voor een ontoegankelijk project zou komen te staan.

In Scottsdale bij Phoenix , iets zuidelijker van Flagstaff, werden we getroost. Daar heeft het Museum of Modern Art met James Turrell een mooi paviljoen met skyscape gebouwd. Natuurlijk een aftreksel van zijn vulkaanproject, maar prachtig uitgevoerd ! Het ovale paviljoen heeft witte wanden. Een andere kunstenaar heeft een glazen wand erom heen gebouwd waarin gekleurd licht reflecteert op de witte wanden en vloeren.

 

De Amerikaanse landart beweging die in de jaren 70 ontstond resulteerde in projecten die nog steeds toegankelijk of in ontwikkeling zijn. Walter de Maria’s ‘Lightning Fields’ is buiten de winter te bezoeken. Michael Heizer bouwt nog steeds aan zijn project ‘ city’ in de woestijn van Utah.

 

Observatory Kitt Peak

Ten zuidwesten van Tucson Arizona rijden we de 8300 feet hoge Kitt Peak op. Beneden een warme temperatuur, boven sneeuw....Hier staat de Solar Observatory, een van de grootste ter wereld. Het architectenbureau SOM heeft de  sterrenkijker gebouwd. Een schacht van 60 meter boven de grond , en een schacht van 90 meter onder de grond bevat verrijdbare spiegels met een doorsnede tot 5 meter. Hiermee worden waarnemingen gedaan naar sterren en planeten. Het observatorium werkt samen met twee onderzoeksinstituten in Chili aan het wereldwijde Gemini project.

Samen met andere sterrenkijkers, in futuristische ronde torens met scharnierende dakdelen, vormt Kitt Peak een sprookjesachtige wereld hoog boven de steppenvlakten.

De mogelijkheid bestaat om een nacht mee te kijken ! Enthousiast melden we ons aan maar de wachtlijst is inmiddels gevuld tot februari. Dus wanneer de lezer ooit van plan is naar Kitt Peak Tucson te reizen reserveer deze betoverende plek !