Arcosanti Paolo Soleri

Arcosanti is  het urban experiment van Paolo Soleri ten noorden van Phoenix Arizona. Soleri werd in de jaren 70 bekend vanwege zijn alternatieve modellen voor de uitdijende Amerikaanse steden met hun laagbouw en motorway’s. Het lijkt weer actueel. Op de site vind je zijn ontwerpen van the linear city daarover. In de bergen heeft hij begin jaren 70 een eerste experiment Arcosanti gebouwd.

Dit experiment is vooral bekend vanwege de geplande kassenstruktuur (green houses) die de gebouwen verwarmen, koelen en geschikt zijn voor kas teelt van groenten. Soleri noemt zijn experiment arcology; architectuur en ecologie als een integraal proces voor nieuwe stedelijke gebieden.

 

Citaat uit het logbook studiereis december 2009 :

Van Flagstaff  naar Phoenix over highway 17 is éénlange afdaling. Voordat de sprawl van Phoenix begint staat langs de highway het bord ‘Arcosanti’. Eenmaal de afslag genomen rij je drie mijl over een dirty washboard road naar een enigszins verborgen groep gebouwen die aan een canyon liggen langs een rivier.

De gebouwen zijn zuidwest georiënteerd op de canyon  en staan daarom met hun rug naar de entree. De ontvangstruimte is drie hoog en staat met de begane grond halverwege de canyon. De ruige betonnen prefab elementen spreken de taal van de modernisten. We proeven Le Corbusier. Op de tweede laag van de ontvangstruimte begint het terras met woningen die over de canyon uitkijken. Daarachter liggen de gewelfde open ruimten waaraan ateliers liggen. Verderop woonappartementen, een amphitheater, studentenwoningen en tenslotte de ruimten waar Soleri kantoor hield en woonde. Dit geheel is begin jaren 70 door vrijwilligers gebouwd en mede gefinancierd met de bronzen en keramische bellen die Soleri nog steeds laat produceren, en zijn lezingen, workshops en  giften. In 2003 is de start gemaakt met de plannen voor uitvoering van de greenhouses. Sinds die tijd zijn er weinig vorderingen gemaakt en ligt het experiment bijna stil. Gebrek aan erkenning en dus gebrek aan geld.

Het modernistische entree gebouw wordt opgevolgd door organische architectuur, betonnen daken die voor deel in het werk gestort zijn op zand waarop pigmenten zijn aangebracht die in de beton worden opgenomen. We herkennen veel van deze laatste architectuur als tijdsbeeld van experiment en onderzoek uit de 70er jaren.

 

de gemeenschap

We verblijven een aantal dagen in de gastenverblijven en hebben met de diehards gesproken die er al lang wonen zoals bijvoorbeeld ‘dr. Sparks’ die de bronsgieterij bestiert.

Soleri zelf is nog steeds sterk betrokken bij het project. We ontmoetten hem, 89 jaar oud, in zijn maandelijkse lezing op Arcosanti. Zo ook Roger en Mary die ook meer dan 30 jaar actief zijn in de ontwikkeling van Arcosanti. Zij wonen in het complex van Soleri in Cosanti. Er zijn iedere zomer veel vrijwilligers die de workshops volgen en in de gemeenschap meewerken. Het valt ons op dat er ook nu in de winter veel twintigers en dertigers op Arcosanti werken. De workshops kun je voor en periode van vijf weken volgen. Het programma is sterk gericht op de theorie van de ‘linear city’ en de praktische uitvoering van Arcosanti.

 

de omgeving Arcosanti

De omgeving is voor Soleri van groot belang. Net als Wright zijn de oriëntatie, het landschap, de bezonning bepalend voor het ontwerp. Stempels komen niet voor in deze ontwerpopvatting !

De rivier loopt door de canyon met prachtige meanders langs de steeds wisselende kleuren van de omliggende bergen. Een uitsnede in het hoogland met haar droge prairie en cactussen. Aan de horizon omsluiten de bergen met besneeuwde toppen dit hoogland weer.

Soleri komt uit Turijn....... Driemaal per jaar gaat hij terug om zijn familie te bezoeken. In de lezing vertelde hij ook over zijn ervaring als jongen om de bergen rond Turijn te beklimmen.  

 

 

 

experiment ?

In het  verslag schrijft onderzoeker Maarten Struijs van de Rotterdamse Hogeschool, dat Soleri zich vergist omdat hij als europees architect denkt dat hij een utopie kan vestigen. De tijd van de simpele polemiek over opvattingen is echt iets van de jaren 70 bedenken we. 

Roger, architect en vanaf 1973 bij de projecten betrokken benoemt als belangrijkste doel van Arcosanti het zoeken naar oplossingen voor stedelijke groei. De greenhouses zijn volgens hem de moeite waard om verder te ontwikkelen. Hij is inmiddels gepromoveerd op modellen van greenhouses op verschillende breedtegraden en de relatie tussen housing, agriculture and sustainability. Maar het is lastig om aansluiting te vinden bij new technology en funds. Hij is bezig om een doorstart van het concept greenhouses in Arcosani te organiseren.

 

De schaal van de utopie

Soleri heeft als eerste ontwerp het dome huis (zelf) gebouwd in 1948 nadat hij als architect vertrok bij Frank Lloyd Wright. Vervolgens bouwde hij Cosanti (inmiddels opgeslokt door de  dure buitenwijk Scottsdale) en daarna het experiment Arcosanti,  40 mijl ten noorden van Phoenix. Het concept voor de ‘linear city’ heeft hem verder in beslag genomen en daar schrijft hij nog steeds over zonder dat anderen daar veel waarde aan toekennen (en dat zijn ex-collega’s van het buro van Frank Lloyd Wright zoals Venturi en Schindler)

We hebben meerdere mensen gevraagd naar de schaal die Soleri voor staat. De linear city gaat over honderd duizenden inwoners. Hoe gaat dat sociaal uitpakken in een stedelijk overkapt concept ? Op veel kleinere schaal zijn soortgelijke projecten mislukt (Corbusier) . Bewoners die we gesproken hebben in Arcosanti antwoorden op deze vraag van ons unaniem dat het belangrijkste voor de schaal de geleidelijkheid is. De gemeenschap moet in eigen tempo groeien, dat kan niet opgelegd worden. Het kan een proces van vele jaren worden. Geen antwoord dus...

 

Dome house van Soleri

Mary, de projectleidster van het urban laboratory, organiseert voor ons een bezoek aan het dome house. Het is het eerste bouwwerk van Soleri toen deze voor zichzelf begon na een korte tijd gewerkt te hebben bij Frank Loyd Wright.  Het dome house ligt ca. 40 mijl noord van Cosanti verscholen in de heuvels en bereikbaar via onverharde wegen door een beekdal. De afgelopen jaren is de sprawl echter ook tot in dit dal ‘doorgedraind’.....

Het huis ligt ingegraven op de top van een heuvel en is geïnspireerd op een kiva, een ondergrondse kamer van de Pueblo indianen. Het is gebouwd op een gebied van circa drie hectare desert. Dat kon je toen als student buiten Phoenix nog kopen. De dome is van aluminium met plexiglas ramen. Oorspronkelijk twee koepels die over elkaar heen schoven waardoor je de warmte in de dome kon regelen. (Het geheel is nu in slechte staat, de ramen kunnen niet meer open !) De onderbouw is gemaakt van natuurstenen in specie. Daar herken je Wright in die bij Taliesin niet genoeg geld had voor gewapend beton en daarom met natuursteen uit de bergen ging metselen. ( ook dat project is gerealiseerd met betrokken studiegenoten die in de bergen de stenen gingen sjouwen!) Het domehouse heeft twee verdiepingen die in elkaar overlopen. Op de begane grond zit de lage entree, een compacte douche/toilet met een lemen wand in prachtige kleuren, een plek om te slapen, een open haard en dan de wonderschone keuken met een rank blad van gietbeton waarin de kookplaten en de wasbakken zijn ingestort. Via een rondlopende trap kom je op de verdieping met een bank rondom en zit je in de dome. Onder de traptreden zit beton met daarin gleuven voor de afvoer van water dat van een waterkom op de verdieping naar de begane grond loopt. De betonnen vloeren zijn minitieus bewerkt met motieven die in alle ruimtes doorlopen. De pigmenten zijn door Soleri in de verse beton met een lepel aangebracht wat een Job’s geduld moet vragen ! Hij heeft het gebouwd voor zijn schoonmoeder. Daarna heeft zijn nicht er gewoond die het ook onderverhuurde aan Hell’s Angels die de tent flink hebben uitgewoond. Nu woont Abel er. Een man  met een indiaans uiterlijk die er als een asceet woont met weinig persoonlijke bezittingen. Hij is architect, werkt in Cosanti en vertelt ons dat hij geporteerd is van de enige Hollander die hij kent, Spinoza. Wat een kadootje toch deze bijzondere mensen.....

 

Cosanti

We overnachten op het parkeerterrein van Cosanti naast huize Soleri. Cosanti is een terrein van ca 6 ha en ligt inmiddels helemaal ingesloten in de peper dure wijk Scottsdale van Phoenix. Tot onze verbazing is Cosanti van een heel andere orde dan Arcosanti. Het project is eigenlijk een grote werkplaats met de vervallen houten woning van Soleri aan de rand en enkele woningen achter de werkplaatsen. De werkplaatsen vormen het hart van Cosanti en worden voornamelijk gebruikt voor de productie van de bronzen en keramische bellen. De grote maquette van Arcosanti vinden we in een werkplaats. Maar sommige gebouwen hier zijn veel organischer dan de prefab bouw van Arcosanti. We vinden de details uit het domehouse terug in de werkbladen. Ook de tentdoeken zoals Wright deze gebruikte in Taliesin. Details van de koelkast in de nis. Maar ook experimenten met stabiliteit. (Gaudi ? )

We praten met Roger na over de toekomst van de projecten.

Waarom ontbreekt de aansluiting met andere architectuurstromingen. Hoe moet je de projekten plaatsen; vernacular, u&o, organic, modernistisch ?  

Hoe kun je een financiële basis vinden om verder te ontwikkelen. (Shell en Wageningen hebben al geparticipeerd).

Hoe hou je het gefrut met de bellen en zonnepanelen buiten de deur ?

De echte waarde van het concept zit hem volgens ons  in de greenhouses en het concept voor sustainability. We houden contact met Roger en het zou leuk zijn als we terug kunnen komen in dit project....