Architectuur en kunst als revitalisatie

Setouchi International Art Festival 2010 :

Myanoura op Naoshima

Vanuit Uno, op het vasteland van Japan, reizen we met een ferry naar Myanoura op het eiland Naoshima dat beschut ligt tussen een kom en de berghellingen. Naoshima is een van de vele eilanden in de Setouchi Binnenzee. Op deze eilanden  is het Benesse Art House Project gerealiseerd. Parallel met het Setouchi International Art Festival dat in de zomer van 2010 op de eilanden te zien is. Ze vormen onderdeel van een kunst project van de uitgever Benesse Holding en de Naoshima Fukutake Foundation op de eilanden Naoshima, Teshima, Ogijima, Megijima en Inujima in the Seto Inland Sea. Naast het verzamelen van kunst biedt het Benesse Project ruimte aan kunstenaars en architecten om op allerlei eilandlocaties permanent werk te realiseren. Doel is om kunst en architectuur te verbinden met het bijzondere culturele en historische landschap van de Seto Binnen Zee om hiermee de relatie tussen kunst, de streek en haar bevolking te versterken. Het project startte in 1985 met kinderkampen in yurt tenten. Later werden een tweetal musea gebouwd en het Art House Project over meerdere eilanden verspreid.

Inmiddels trekken de architectuur en kunstprojecten vele bezoekers waardoor de eilandbewoners het cultuurtoerisme als economische factor hebben ontdekt.

 

Als wij de eilanden in oktober bezoeken is het festival net geëindigd maar zijn nog vele kunst- en architectuur projecten toegankelijk. Op de kade van Myanoura staat een groot maar iel dak op dunne palen waaronder in glazen paviljoens de plaatselijke VVV, de koffiebar en de ticketloketten zijn gehuisvest. Spiegelwanden reflecteren de omgeving. Doordat de woningen van het dorp tegen een helling liggen voegt het lage bouwsel zich ongemerkt in haar omgeving. Het is ontworpen door de architecte Sejima van Sanaa.

We lopen in het strijklicht van de avond een rondje langs de kades met vissersboten, werkplaatsen en opslagterreinen. De zee is helder met veel vis en kleurig plantenleven. Een rustig dorp waarin verschillende  functies zoals overal in Japan ook weer naadloos in elkaar over gaan. Zoals het kerkhof aan de haven, dat door de doorgaande weg en de vissersloodsen in tweeën gesplitst wordt. Ook hier zien we de toepassing van gebrande houten planken in de architectuur, een techniek die conserveert en beschermt, de shou-sugi-ban genaamd.

Een grote pumpkin staat op de haven. Dit beeld van de japanse kunstenaar Yayoi Kusama blijkt een van de boegbeelden en fotopoints van het eiland te zijn. Grappige aluminium stoeltjes staan in het gras.

.

Chichu Museum

In 1992 werd het Chichu Museum voor Moderne Kunst gebouwd door Tadao Ando

op de steile heuvels aan de zuidkust van Naoshima. Het ligt grotendeels onder de grond en is begroeid zodat het opgaat in het landschap. Het is een prachtig ingetogen betonnen gebouw met lange looplijnen en besloten ruimten die op sommige plekken via kokers naar de hemel openen. Louis Barragan in Mexico deed op het dak van zijn huis hetzelfde. Licht en schaduw vallen in strakke vlakken in de ruimte. Stalen trapleuningen, deuren en kozijnen tekenen zich tegen de betonnen wanden af als lijnen en vlakjes. Een van deze binnenruimten is met hoog ruw gras begroeid. Je wordt via de lange looplijnen, begrensd door wanden die vaak in een hoek staan, naar de eerste museumzaal geleid. Hierin hangt de serie van vijf ‘waterlelies’ van Monet. Ze hebben geen lijsten .Via indirect daglicht is het effect van kleur en licht heel echt. De ruimte is met speciale witte marmeren mozaïektegels ingericht en heeft afgeronde hoeken waardoor je een bijzondere ruimtelijke ervaring krijgt.

 

De samenwerking tussen Tadao Ando en James Turrel is evident. Ando heeft speciaal voor en met de kunstenaars gebouwd. Turrell heeft een van zijn vele skyscapes gebouwd, de ‘open sky’, een vierkante ruimte met banken waarin een vierkant gat in het plafond zicht geeft op de lucht. Ook hier ervaar je nadrukkelijk de beweging en het licht van de hemel.

Er is ook een vroeg werk te zien: ‘ Afrum , Pale Blue’ uit 1968. Het is een lichtprojectie van een rechthoek die, als je in een andere positie staat, in een zwevende ruimtelijke kubus verandert.

Het werk ‘Open Field’ uit 2000 is via een donkere ruimte te ervaren. Bij het binnenkomen van de ruimte zie je een rechthoek op de muur van paarsblauw licht. Via een trap kun je er naartoe lopen. Vervolgens blijkt dit vlak een ruimte te zijn waar je instapt  via een schuin oplopende vloer. Als je je vervolgens omdraait is de ruimte waar je vandaan kwam een vlak van een intensere kleur. Dit wordt veroorzaakt door een gele lichtlijn. Licht en kleur beïnvloeden de ruimte ervaring.

 

Walter de Maria heeft in een kathedraalachtige ruimte met een trap, zijn installatie ‘time, timeless, no time’ in nauwe samenwerking met Tadao Ando gemaakt. Halverwege de ruimte staat een zwarte granieten bol met een doorsnede van 2.20 meter.. De randen naast een zwevend plafond laten licht in deze hoge ruimte vallen. Aan de muur hangen consoles met 16 lange rechthoekige, driehoekige en 5-hoekige goudgeschilderde kolommen. Op de grond staan er 11. Ze zijn gebaseerd op mathematische reeksen en worden de 3-4-5 series genoemd. Elk object is anders.

 

In het restaurant kom je door het enorme raam weer voor het eerst in aanraking met het weidse omringende landschap. Je kijkt uit over de zee, buiten op het terras met super uitzicht hebben we een Japanse lunch.

 

Benesse Oval Museum

De Benesse Holding bouwde ook het Oval Museum waarin een collectie, waaronder veel hedendaagse westerse kunst werd ondergebracht. Richard long, heeft een aantal werken, de  houten ‘moon‘, de stenen ‘moon’, schilderingen met klei uit de haven, cirkel en punt. Er hangt o.a. werk van Andy Warhol, Tom Wesselman, Kounellis, Cy Twombly, Jackson Pollock, Cesar, Yves Klein. Een ronde zaal is gewijd aan het neonwerk van Bruce Nauman : ‘100 live and die ‘.

Van de japanner Tadashi Kawamata hangen grote maquettes aan de muur. Later zien we dat hij in het Segouchi Art Festival ook een werk heeft gemaakt in de haven van Honmura. Recent is het Lee Ufan Museum geopend.

 

Setouchi International Art Festival 2010

Aan de oostkant van Naoshima ligt het vissersdorp Honmura. In dit dorp zijn op verschillende plekken kunstprojecten gerealiseerd voor het Art Festival.

De japanse kunstenaar Shinro Ohtake bouwde in Naoshima opvallende huizen van afval. In Naoshima heeft het de functie van een badhuis. In Honmura heeft dezelfde kunstenaar een gebouw neergezet waarin hij installaties maakte.

 

Hiroshi Sugimoto installeerde zijn werk in een bestaande tempel die op een heuvel aan zee ligt. Een trap met glazen treden verbindt de tempel met een grintvlak. Verrassend genoeg blijkt de trap ook onder de grond door te lopen. Aan de zijkant van de heuvel is een ingang naar een grot. Met een zaklantaarn loop je eerst door een tunnel om na een bocht de glazen trap te ontwaren ! Prachtige ervaring, als je weer naar buiten loopt is er uitzicht op zee vanuit de tunnel.

In Honmura ook weer een samenwerking tussen James Turrell  en Tadao Ando : via een lang sober zwart houten gebouw is de toegang naar een pikdonkere ruimte. Je wordt door een gids naar een bank geleid. Na 10 minuten worden heel langzaam een rechthoek en bol zichtbaar.

 

Het eiland Inujima

Inujima was voorheen een eiland met een grote kopermijn. Door de vervuiling werd hij gesloten en trokken vele mensen weg. Door deze krimp zijn er nu nog maar 200 vooral oudere bewoners over. Het Art House Project heeft ook hier gemeend met de bouw van culturele voorzieningen en kunstwerken mensen naar dit eiland te trekken. Deze zomer heeft men massaal dit project bezocht. Aan de haven ligt het informatiecentrum Seirensho met cafe dat de weg wijst naar de kunstprojecten en het museum dat in de oude kopermijn is gebouwd door Soichiro Fukutake.

Een tentoonstelling laat andere projecten van hem zien waarin hij met wind, zon en duurzame energie bouwt. In de kopermijn zelf worden kleine groepjes door gidsen door donkere schachten geleid die in de haakse hoeken periscopen en spiegels bevatten waarin de hemel, de zon, de wolken zichtbaar zijn.

Het dorp is van een adembenemende schoonheid. Wij zijn blij dat het Festival is afgelopen en nu rustig en alleen over dit eiland kunnen wandelen. Op een zeer confronterende manier heeft Sejima ook hier moderne architectuur en kunst naast de oude architectuur geplaatst. Het contrast benadrukt beider schoonheid. Haar samenwerking met de kunstenaar Yuko Hasegawa die een neonzon laat spiegelen in een waterbassin levert een bijzonder paviljoen op.

De kunstenaar Nakanotani Gazebo heeft een ronde stalen koepel gebouwd. Daaronder kun je zitten. Aan de overkant is een oude vrouw haar groentetuin aan het wieden. Deze werelden vloeien mooi in elkaar over..

 

Eiland Megijima

Als we vanuit Takamatsu met de ferry aankomen op Megijima valt direct de bronzen piano op met mast en klapperende zeilen tegen de ra’s.  Het is een van de Art House kunstwerken van Funjo Hagetaka. Het is een wereld van verschil tussen de drukke stad Takamatsu dat op 20 minuten afstand ligt en dit verlaten eiland. Er zijn ook hier nog zo’n 200 bewoners, de basisschool is leeg en vervallen. Tijdens het Art Festival is het de basis voor diverse japanse en internationale galeries ( o.a.Thaddeus Ropac Parijs, Baudach Berlijn, James Cohan NY). Leandro Erlich maakte een installatie op een binnenplein van een historisch houten wooncomplex : ‘the presence of absence’ een grindtuin met voetstappen is een verwijzing naar de japanse zentuin.

De kade is opgehoogd met stenen muren en zandzakken (stijgende zeespiegel en recente typhoon).Kleine doorgangen geven zicht op de prachtige oude vervallen houten architectuur. We ontdekken een kleinschalig dorp met groentetuintjes, werkplaatsen en huizen. Veel staan er leeg. Levert het Art House Project een nieuwe injectie ? Of is het slechts tijdelijk seizoenswerk ? Er zijn nauwelijks verblijfsplekken, hotelletjes, voorzieningen, wel mooie stranden, het lijkt toch een eendags eiland….

 

Het eiland Ogijima

Het dorp Ogijima ligt tegen een steile heuvel. Op de kade worden bejaarde bewoners met een kar opgehaald en naar hun huizen op de heuvel gereden. Daar verbouwen ze tuintjes met pepers en groenten. De smalle steile weggetjes zijn goed begaanbaar. Op het haventerrein heeft de kunstenaar Jaume Plensa het paviljoen ‘Ogijima’s soul’ gebouwd. Het heeft een gebogen dak met opengewerkte vormen en letters. De zon speelt met haar schaduw door dit ‘kanten’ dak. Een extreme ingreep in de oude context. Kunstenaars James Darling en Lesley Forwood bouwden met honderden boomstronken een vorm op de trappen naar de tempel. Rikuji Makabeby beschilderde sommige houten huizen in felle kleuren. Beiden kunstprojecten zijn mooie integrale onderdelen van het dorp geworden.

 

Takamatsu

Takamatsu is de uitvalshaven naar de vele eilanden. Op de kade de gekleurde ‘liminal air core  shinji ohmaki. Naast de vele ferryboten is er een grote industriehaven. Een van de kantoren is door de japanse kunstenaar Noboru Tsubaki omgetoverd tot de ‘Prosthetic Restoration of our memory’. Het stadscentrum is in de 2^e W.O. platgebombardeerd en nu op moderne wijze herbouwd. Vanuit het kopstation rijden we met de trein over de grote brug terug naar Okoyama en Tokyo.